شاه سلطان حسین» مصداق یا جریان؟

  

*رضا سراج

پس از آنکه رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجتماع دانشجویان دانشگاه علم و صنعت در خصوص شخصیت شاه سلطان حسین و تاثیر آن بر روی جهت گیری‌های حکومت و مردم مطالبی را بیان نمودند پیرامون چرائی و چیستی سخنان مقام معظم رهبری برخوردهای متفاوتی صورت گرفت.

دسته اول که البته عناصر معدود و معلوم الحال می‌باشند مطابق معمول تلاش کردند که با بهره‌گیری از تکنیک‌ها و تاکتیک‌های جریان‌سازی و جنگ روانی از انعکاس بیانات حکیمانه ایشان و توجه افکار عمومی به عمق سخنان معظم‌له ممانعت به عمل آوردند.

این دسته بعضاً از روش بایکوت و عدم انعکاس موضوع و یا تخفیف بیانات رهبر معظم انقلاب استفاده کردند و سخنان ایشان را طعنه و یا مطایبه برای مخاطبین پنداشتند.

دسته دوم افرادی را شامل می‌شود که به صورت مصداقی با سخنان مقام معظم رهبری برخورد و سعی کردند سخنان ایشان را منطبق با مصداق کرده و چرائی و چیستی آن را به زعم خود تبیین کنند.

اما دسته سوم که در حقیقت اکثریت وسیعی را نیز شامل می گردد از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی و چرائی و چیستی آن برداشتی عمیق‌تر کردند. این دسته مطالب ایشان را بیان یک رخداد عبرت‌آموز تاریخی فرض کردند که در عین حال مرتبط با مسائل سیاسی کشور می‌باشد و از این منظر سعی در تبیین مباحث معظم‌له نمودند.

نگارنده خود بر این باور است که برداشت دسته سوم از سخنان رهبر معظم انقلاب اسلامی صحیح می‌باشد و می‌بایست ضمن پرهیز از انطباق بحث با مصداق از این مطالب بسیار ارزشمند بهره گرفت و به جریان‌شناسی در فضای سیاسی و فرهنگی کشور پرداخت و مباحث را تبدیل به گفتمان کرد و تنویر افکار عمومی را وجهه همت قرار داد.

بنابراین چنانچه از این منظر به مباحث مورد اشاره مقام معظم رهبری توجه شود، چرائی و چیستی مطالب ایشان بهتر درک و فهم می‌شود؛ از این رو به نظر می‌رسد رهبر معظم انقلاب اسلامی با بیان این سخنان در دانشگاه به عنوان یکی از مهمترین محل‌های تضارب آرا و در جمع دانشجویان به عنوان مؤثرترین و بزرگترین گروه‌های مرجع اجتماعی، این انتظار را داشتند که از یک سو به مباحث جریان‌شناسی در دانشگاه‌ها بیش از پیش توجه شود و از سوی دیگر دانشجویان، مباحث مورد نظر ایشان را تبدیل به گفتمان برای تنویر افکار عمومی کنند.

در این نوشته سعی بر آن است ضمن تشریح سرگذشت عبرت‌آموز شاه سلطان حسین، اعوان و امرای وی، به تبیین بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامی و انطباق آن با مسائل سیاسی کشور بپردازدم.

*چگونگی به سلطنت رسیدن شاه سلطان حسین و فرجام آن:
شاه سلطان حسین، نهمین پادشاه سلسله صفویه بود. بنابر نقل مشهور، شاه سلیمان پدر شاه سلطان حسین به درباریانش گفته بود اگر طالب آسایش هستند، بعد از وی پسرش حسین میرزا را به سلطنت برگزینند و اگر جویای نام و تعالی و افتخاری می‌باشند فرزند دیگرش میرزا مرتضی را بر تخت بنشانند.

پس از مرگ شاه سلیمان، امرای مرعوب و مقهور، راحت‌طلب و منفعت‌جو پادشاه ضعیف و زبون را بر یک فرمانروای کاردان و سلحشور ترجیح دادند، چرا که حسین میرزا را باب طبع خود می‌دیدند و بر این اساس وی را در سال 1105 هجری قمری به سلطنت برگزیدند.

شاه سلطان حسین همچون دیگر شاهزادگان دست پروده زنان حرمسرا و غلاملان دربار بود و تا آن هنگام (بیست و شش سالگی) از حرمسرای شاهزادگان بیرون نیامده بود. وی پس از به سطنت رسیدن، میدان سیاست و اداره کشور را به وزیران و امرا سپرد. یعنی همانانی که مطابق طبع خویش، وی را برگزیده و او را بر برادر کاردانش ارجح دانسته بودند.

انتخاب حسین میرزای ضعیف النفس و جلوس او بر تخت شاهی و احاطه وی توسط مشاوران، وزیران و امرای بی‌کفایت و مقهور باعث به هم ریختگی اوضاع داخلی کشور شد و ایران در هرج و مرج فرو رفت؛ به صورتی که «ازبکان» و «ابدالی‌های افغان» از خراسان و کرمان سر در آوردند و «لزگی‌ها» پایتخت شیروان را تصرف کردند.

جابجایی قدرت در ایران و انتصاب شاهی بی‌کفایت و مرعوب، از یک‌سو و به هم ریختگی اوضاع داخلی ایران از سوی دیگر، بیگانگان را از نابسامانی کشور و ضعف سلسله صفوی آگاه ساخت و امیراتوری روسیه به رهبری «پطر کبیر» در شمال، «سلطان محمد عثمانی» در غرب و کشورهای استعمارگر اروپایی از جمله انگلیس را در جنوب به طمع وا داشت. روس‌ها در زمان شاه سلطان حسین را امور قفقاز مداخله کرده و حتی سواحل دریای خزر تا گرگان فعلی را به تصرف خود در آوردند.

در میان شورش‌های داخلی، طغیان «محمود افغان»، خانمان برانداز شد. وی که با پادشاه و امرائی بی‌اراده، مقهور و سست عنصر روبرو بود پس از فتح کرمان با بیست و پنج هزار جنگجوی افغان، به سوی اصفهان حرکت کرد. شاه سلطان حسین ابتدا خواست او را با پانزده هزار تومان منصرف کند، اما محمود افغان پیشنهاد شاه مفلوک را نپذیرفت.

هنگامی که لشگریان محمود افغان تا «گلون آباد»، دو فرسخی اصفهان، پیشروی کردند، شاه سلطان حسین لشگری مشتمل بر پنجاه هزار جنگجو و بیست عرابه توپ به مقابله با افغان‌ها فرستاد. لشکر شاه سلطان حسین با لباس های فاخر، اسب‌های لجام طلا و رکاب‌های زرین، در مقابل سربازان گرسنه و برهنه افغان کاری از پیش نبردند و به تأسی از امرا و وزیران مقهور و بی‌کفایت دربار، شکست را پذیرا شدند.

محمود پس از تسخیر «فرح‌آباد» و «جلفا»، اصفهان را محاصره کرد. مردم اصفهان علی‌رغم اینکه دچار قحطی و مرگ و میر شده بودند گروهی از قشون افغان را کشتند و شاه و درباره را نیز به جنگ ترغیب و تحریک کردند. اما امرا و وزیران خود فروخته که وعده مقام و منصب دریافت کرده بود مانع از مقابله با قشون افغان‌ها شدند و حتی یکی از امرای که از خود رشادت نشان داده بود را نیز مسموم کردند.
سرانجام و در حالی که هفت ماه از محاصره اصفهان می‌گذشت شاه سلطان حسین ذلیلانه به اردوی محمود افغان رفت و وی را به عنوان فرزند خود خطاب کرد و سپس با دست خود تاج سلطنت را از سر برداشت و بر سر محمود افغان نهاد. فردای آن روز محمود با قشون خود وارد اصفهان شد و شهر را به تصرف در آورد و بر اریکه سلطنت صفوی جلوس کرد و بدین سان شاه سلطان حسین و امرای او انحطاطی که از مدتها پیش به منصه ظهور رسیده بود را به انقراض واقعی این خاندان مبدل ساختند.

* تبیین چرایی و چیستی موضوع شاه سلطان حسین:
پیرامون اشاره رهبر معظم انقلاب اسلامی به موضوع شاه سلطان حسین و چرائی و چیستی آن، نکات ظریف و البته بسیار مهمی وجود دارد. یکی از این نکات مهم چگونگی فرآیند انتخاب و انتصاب شاه سلطان حسین می‌باشد. پس از مرگ شاه سلیمان، خواص از سر حب جاه و مقام و همچنین راحت‌طلبی، از بین گزینه عدم پایداری و انفعال و گزینه تعالی و افتخار، حسین میرزا را به عنوان نماد گزینه اول انتخاب کردند و با انتصاب وی به عنوان نهمین پادشاه صفوی، مسیر تاریخ را به سوی انقراض سلسله صفوی هرج و مرج در کشور و از دست رفتن منافع ملی سوق دادند؛ بنابراین باید علاوه بر بی‌کفایتی شاه سلطان حسین به فرآیند انتخاب وی و نقش خواص و جریان مقهور و واداده طرفدار او و تصمیم‌سازی آنان نیز توجه بیشتری مبذول کرد.

در انطباق این رخداد تاریخی بامسائل سیاسی کشور باید اذعان داشت که در نظام جمهوری اسلامی ایران انتخاب مسئولان اجرایی و تقنینی کشور از سوی مردم صورت می‌پذیرد، از این رو به نظر می‌رسد در نگاه اول فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دانشگاه علم و صنعت از یک سو بر اهمیت موضوع انتخابات به عنوان مهمترین و سرنوشت‌سازترین رخداد سیاسی کشور تأکید دارد و از سویی دیگر ناظر بر اهمیت کیفیت انتخاب می‌باشد.

همچنین در نگاه دوم به نظر می‌رسد ایشان نقش جریان‌های سیاسی و رسالت تاریخی و انقلابی خواص را گوشزد کرده‌اند، چراکه آنها نقش تعیین‌کننده‌ای در موضوع انتخابات و جهت‌گیری افکار عمومی (کیفیت انتخابات) ایفا می‌کنند. بر اساس توضیحات مذکور فرازی از بیانات مقام معظم رهبری را مورد توجه قرار می‌دهیم ایشان فرمودند: "اگر روزی در میان مسئولان کشور مسئولان بی‌جرات و ضعیفی همچون شاه سلطان حسین پیدا شوند، حتی اگر در میان مردم نیز شجاعت و آمادگی وجود داشته باشد، کار مملکت و جمهوری اسلامی تمام است، چرا که مسئولان ترسو و مقهورف ملت های شجاع را نیز به ملت‌های ضعیف تبدیل می کنند."

*مانیفست جریان‌شناسی و شناخت شاه سلطان حسین‌ها:
بیانات بسیار حکیمانه و روشنگرایانه رهبر معظم انقلاب اسلامی در جمع دانشجویان دانشگاه علم و صنعت را باید مانیفست جریان‌شناسی دانست، چرا که با بهره‌گیری از منویات ایشان و شاخص‌های ذکر شده در این سخنرانی، می‌توان شاه سلطان حسین‌ها را شناسایی کرد و آگاهانه و به صورت فعال نه منفعل به استقبال مهتمرین رخداد سیاسی کشور یعنی انتخابات ریاست جمهوری رفت.

مقام معظم رهبری در بخشی از سخنانشان به هویت حقیقی نظام اسلامی اشاره و تاکید کردند که هویت حقیقی نظام در حکم روح، معنا و مضمون نظام است که حفظ ساخت حقوقی جمهوری اسلامی(ارکان و دستگاه‌های نظام) بدون حفظ این هویت حقیقی فایده‌ای ندارد.

رهبر معظم انقلاب اسلامی سپس مولفه‌های هویت حقیقی نظام اسلامی را به شرح ذیل برشماری کردند.
1- اخلاق اسلامی و حفظ ارزشها و کرامت انسان
2- عدالت‌خواهی و سعی برای ایجاد برابری و برادری
3- مردمی بودن مسئولان
4- کار و تلاش مخلصانه و خدمت به مردم و فداکاری برای آنان
5- ساده‌زیستی و اجتناب از اشرافی‌گرایی مسئولان و در سطح توده مردم بودن
6- ایستادگی قاطع در مقابل طمع‌ورزی و سلطه بیگانگان
7- طلب پویایی علمی بی‌وقفه
8- دفاع شجاعانه از حقوق ملی
9- تکریم جهاد و شهادت
10- اعتماد به مردم و اعتقاد عمیق به مشارکت آن‌ها
11- برخورداری از شجاعت و اعتماد به نفس
12- حمایت از ملت‌های مسلمان از جمله ملت مظلوم فلسطین

مقام معظم رهبری در بخش دیگری از سخنان خود در دانشگاه علم و صنعت به موضوع نفی‌ها و اثبات‌های جمهوری اسلامی اشاره کردند که این بخش از بیانات ایشان نیز شامل شاخص‌های بسیار مهمی برای جریان‌شناسی و شناخت شاه سلطان حسین‌ها می‌باشد.

معظم‌له در این خصوص فرمودند: "جمهوری اسلامی ایران نفی ها و اثبات هایی دارد که دلیل اصلی دشمنی ها نیز همین نفی‌ها و اثبات‌ها است."

ایشان در بیان نفی های جمهوری اسلامی به شش مولفه اشاره نمودند و تاکید کردند: "نفی استثمار، نفی سلطه‌پذیری، نفی تحقیر ملت‌ها از جانب قدرت‌های سیاسی دنیا، نفی وابستگی سیاسی، نفی نفوذ و دخالت قدرت‌های مسلط و نفی سکولاریسم اخلاقی و اباحی‌گری، نفی‌های قطعی جمهوری اسلامی ایران هستند.

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی همچنین در بیان اثبات‌های نظام اسلامی خاطر نشان کردند: "اثبات هویت ملی و ایرانی، ارزش‌های اسلامی، دفاع از مظلومان جهان و تلاش برای فتح قله‌های علم و دانش، اثبات‌های جمهوری اسلامی ایران است که بر این اثبات‌ها پا فشاری نیز می‌شود."

بدین ترتیب، به راحتی می‌توان با توجه به معیارهای تبیین شده از سوی ایشان، پیرامون هویت نظام و همچنین نفی‌ها و اثبات‌های جمهوری اسلامی، مصادیق شاه سلطان‌حسین‌ها را مورد شناسایی قرار داد.

* ضرورت بازشناسی شاه سلطان حسین‌ها:
رهبر معظم انقلاب اسلامی در بخش از بیاناتشان در دانشگاه علم و صنعت به تلاش سی ساله دشمنان به ویژه در دو دهه پس از رحلت امام خمینی(ره) برای تهی‌کردن نظام اسلامی از روح و هویت واقعی آن (استحاله و فروپاشی جمهوری اسلامی) اشاره کردند و فرمودند:

"باید بسیار مراقب بود تا این روح و سیرت نظام اسلام از دست نرود، به ویژه با توجه به اینکه تغییر سیرت و هویت واقعی، تدریجی و آرام است و توجه خیلی‌ها به آن جلب نمی‌شود و ممکن است افراد موقعی به خود بیایند که کار از کار گذاشته باشد."

عناصر مرعوب، واداده و مقهور دشمن (شاه سلطان حسین‌ها) به دلیل اینکه همواره در زمین تعیین شده از سوی دشمن بازی کنند در حقیقت به عنوان دنباله دشمن محسوب می‌شوند و کامل‌کننده پازل آنان می‌باشند.

بدین ترتیب، شاه سلطان حسین‌ها با تحمیل اراده دشمن به افکار عمومی و کشور، در واقع به بازیگران بسیار مهمی برای دشمن تبدیل می‌شوند. از این رو بازشناسی و مقابله با آنان، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.

در این راستا می‌توان به نامه سر گشاده 120 نفر از نمایندگان مجلس ششم به رهبر معظم انقلاب اسلامی در آستانه حمله آمریکا به عراق اشاره کرد. در آن نامه نویسندگان با خطرناک معرفی کردن اوضاع منطقه و تهدیدات نظامی علیه جمهوری اسلامی ایران، خواستار تغییر سیاست‌های نظام در قبال آمریکا شدند و تصریح کردند: چنانچه نظام، سیاست‌های خود را تغییر ندهد، ایران همانند جنگ‌های اول و دوم جهانی اشغال خواهد شد و جمهوری اسلامی ساقط می‌شود.

شاه سلطان حسین‌ها پیش‌تر از این هم در زمانی که آمریکا می‌خواست به افغانستان لشکرکشی و برای تصرف و اشغال کابل از سمت جنوب افغانستان با موانع جدی مواجه بود، اصرار می‌کردند ما باید تسلیم خواسته امریکا شویم و اجازه دهیم امریکا از مرزهای شرقی کشورمان برای تصرف هرات و کابل استفاده کند.

شاه سلطان حسین‌ها کسانی هستند که در سال 1378 معتقد بودند که نظام در حال فروپاشی است و باید خود را از زیر آوار آن خارج کنیم. به همین دلیل سعی کردند در نقش یلتسین ظاهر شوند.

شاه سلطان حسین‌ها کسانی هستند که خواهان مداخله اتحادیه اروپا در انتخابات هفتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی شدند و حتی مذاکراتی را نیز با سولانا انجام دادند.

شاه سلطان حسین‌ها افرادی هستند که در آستانه هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، از دشمنان و بیگانگان درخواست کردند تا قطعنامه سوم علیه جمهوری اسلامی ایران را صادر کنند تا زمینه رویگردانی افکار عمومی از گفتمان انقلاب اسلامی، امام(ره) و رهبری فراهم شود.

شاه سلطان حسین ها عناصر و جریان‌هایی هستند که همواره مرعوب تهدیدات دشمن شده و با بزرگ‌نمایی و خطرناک جلوه دادن تهدیدات و فوق‌العاده خواندن وضعیت کشور، سعی در مرعوب ساختن مردم و مسئولان دارند. آنها با اینگونه اقدامات خود، عدم پایبندی خود را به هویت حقیقی نظام و مؤلفه‌های آن و نفی‌ها و اثبات‌های جمهوری اسلامی به وضوح به اثبات می‌رسانند و تلاش‌هایشان را می‌توان در راستای خدشه وارد کردن به اصول فوق ارزیابی کرد.

موارد مذکور تنها مشتی از نمونه خروار اقدامات مرعوبانه شاه سلطان حسین‌ها بوده تا ضرورت بازشناسی جریان مرعوب، واداده و مقهوردشمن اثبات شود.

در خاتمه بار دیگر بخشی از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی را مورد توجه قرار می دهیم آنجا که ایشان فرمودند: "اگر روزی در میان مسئولان کشور ... شاه سلطان حسین‌ها پیدا شوند ... کار مملکت و جمهوری اسلامی تمام است."